Peptide C

1. Peptide C là gì? Xét nghiệm peptide C dùng để làm gì?

Peptide C là peptide gồm 31 gốc acid amin được sinh tổng hợp bởi tế bào beta của đảo tụy cùng lúc với insulin từ proinsulin. Peptide C có chu kỳ bán rã dài nên tồn tại thời gian dài hơn insulin ở tuần hoàn máu ngoại biên. Vì vậy để đánh giá khả năng hoạt động của các tế bào beta ở đảo tụy, có thể đo trực tiếp insulin hoặc thông qua peptide C.

Do Peptide C là sản phẩm phụ được tạo ra khi insulin được sản xuất nên xét nghiệm Peptide C có thể được dùng để phát hiện ra tiểu đường và loại tiểu đường. Tiểu đường tuýp 1 là dạng tiểu đường do tuyến tụy không tiết ra insulin nên sẽ có lượng insulin và Peptide C trong máu thấp. Ngược lại, bệnh nhân tiểu đường tuýp 2 lại có lượng insulin và Peptide C được sản xuất bởi tuyến tụy như người bình thường hoặc cao hơn nhưng vì các tế bào đã trở nên đề kháng với insulin nên vẫn gây ra bệnh.

Xét nghiệm Peptide C còn được dùng để xác định nguyên nhân gây hạ đường huyết như lạm dụng thuốc chữa tiểu đường hoặc u đảo tụy. Về bản chất, insulin được tổng hợp sẽ không chứa Peptide C nhưng người hạ đường huyết do sử dụng quá nhiều insulin tổng hợp sẽ có lượng insulin rất cao, trong khi Peptide C lại thấp. Trường hợp bệnh nhân bị u đảo tụy, khi đảo tụy sản xuất quá nhiều insulin gây hạ đường huyết thì nồng độ insulin và cả Peptide C trong máu sẽ đều cao. Đây có thể là xét nghiệm dùng để phân biệt 2 nguyên

2. Xét nghiệm peptide C được thực hiện khi nào?

Như đã đề cập, mặc dù nồng độ peptide C là tương đương nhưng việc đo trực tiếp insulin vẫn sẽ cho kết quả chính xác hơn. Vì vậy, xét nghiệm peptide C sẽ được chỉ định khi nó phản ánh chức năng tế bào tiểu đảo chính xác hơn, cụ thể ở những trường hợp sau:

Bệnh nhân tiểu đường điều trị bằng thuốc tiêm insulin và người có đề kháng insulin;

Bệnh nhân tự sử dụng insulin khiến nồng độ insulin tăng cao khiến kết quả đo trực tiếp insulin không phản ánh đúng khả năng sản xuất của tế bào beta, khi dùng xét nghiệm peptide C sẽ cho kết quả nồng độ thấp hơn so với insulin;

Bệnh nhân tiểu đường đang dùng insulin mà muốn kiểm tra nồng độ peptide C để theo dõi mức độ thuyên giảm và có thể không cần dùng insulin nữa;

Xét nghiệm như đã nói sẽ giúp phân biệt tiểu đường tuýp 1 và tiểu đường tuýp 2, đặc biệt có ích với bệnh nhân đái tháo đường mới được chẩn đoán bằng sự khác nhau về bản chất đái tháo đường từ 2 tuýp;

Bệnh nhân nghi ngờ bị u đảo tụy cũng có thể sử dụng xét nghiệm peptide C để cho thấy tình trạng tăng cao của peptide C. Khi đã chẩn đoán u đảo tụy thì xét nghiệm cũng có thể dùng để theo dõi kết quả điều trị hoặc sau phẫu thuật loại bỏ u tuyến tụy;

Xét nghiệm dùng để chẩn đoán hội chứng đề kháng insulin;

Peptide C nước tiểu được chỉ định để đánh giá liên tục chức năng của tế bào beta, hoặc khi khó lấy máu ở trẻ em, hoặc đánh giá chức năng tụy trong tiểu đường thai kỳ.

3. Chuẩn bị gì trước khi làm xét nghiệm peptide C?

Với một số trường hợp thì bệnh nhân sẽ được yêu cầu nhịn đói trong 8-12 giờ trước khi xét nghiệm

Những điều cần làm trước khi xét nghiệm peptide C còn phụ thuộc vào tuổi tác và lý do xét nghiệm, nhưng với một số trường hợp thì bệnh nhân sẽ được yêu cầu nhịn đói trong 8-12 giờ trước khi xét nghiệm. Việc ngưng sử dụng các thuốc điều trị tiểu đường cũng sẽ được thông báo để hạn chế mức độ sai lệch của chỉ số peptide C do thuốc.

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến xét nghiệm gồm:

Bệnh nhân suy thận khiến phần lớn peptide C bị phân hủy trong thận, hoặc có thể làm tăng nồng độ;

Các thuốc hạ đường huyết như nhóm thuốc sulfonylurea.

Bên cạnh đó, cũng cần phải quan tâm đến những rủi ro khi xét nghiệm peptide C là:

Công đoạn lấy mẫu khó khăn khiến phải chích nhiều mũi tiêm;

Chảy máu quá mức khu vực tiêm;

Bệnh nhân ngất do mất máu;

Khu vực thực hiện thủ thuật bầm tím do tích tụ máu dưới da;

Nhiễm trùng vùng tiêm.

4. Quy trình xét nghiệm insulin peptide C

Thực chất quy trình lấy mẫu của xét nghiệm peptide C chính là lấy máu với các bước sau:

Quấn dây chun đàn hồi quanh phần trên của bắp tay để ngăn máu lưu thông, tĩnh mạch phía dưới chỗ quấn phình to ra tạo điều kiện cho việc chích kim vào tĩnh mạch

Khử trùng vị trí lấy máu bằng cồn;

Chích kim vào tĩnh mạch để lấy máu;

Lấy lượng máu vừa đủ vào ống xi-lanh và ống nghiệm;

Tháo dây chun khỏi bắp tay khi lấy đủ máu;

Ấn gạc hoặc bông vào chỗ chích sau khi rút kim;

Đè giữ bông ở chỗ da đó để cầm máu và băng lại.

Thực chất quy trình lấy mẫu của xét nghiệm peptide C chính là lấy máu

5. Đọc kết quả xét nghiệm peptide C như thế nào?

Kết quả xét nghiệm sẽ được tính bằng đơn vị nanogram/ ml được xếp vào 3 vùng kết quả:

Vùng chỉ số bình thường: Giới hạn bình thường của chỉ số peptide C là 0,51-2,72 ng/mL (0,17-0,9 nmol/L). Tuy nhiên khoảng giới hạn bình thường này có thể khác nhau tùy theo phòng lab xét nghiệm.

Vùng kết quả thấp: Dưới giới hạn bình thường và đường máu cao là dấu hiệu của đái tháo đường tuýp 1, còn cả đường huyết và peptide C đều thấp có thể là dấu hiệu bệnh gan, nhiễm trùng nặng hay bệnh Addison;

Vùng kết quả cao: Nếu chỉ số peptide C cao mà đường huyết cũng cao thì có thể là dấu hiệu của tình trạng đề kháng insulin, ở bệnh đái tháo đường tuýp 2 hoặc hội chứng Cushing. Nếu peptide C cao mà đường huyết thấp có thể do u đảo tụy hoặc dùng thuốc hạ đường huyết loại sulfonylurea.

Lưu ý rằng xét nghiệm peptide C phải được làm cùng với xét nghiệm đường huyết. Bác sĩ sẽ dựa vào tuổi, cân nặng cũng như thời gian mắc bệnh để phân biệt tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2 theo các bước sau:

Mẫu máu đầu tiên sẽ được lấy làm chuẩn;

Sau đó bệnh nhân được tiêm glucagon là hormon làm tăng đường huyết và lấy máu lần 2 và so sánh;

Với bệnh nhân tiểu đường tuýp 1 thì nồng độ peptide C sẽ luôn thấp vì tuyến tụy không thể sản xuất ra insulin khi nồng độ glucagon tăng;

Người bị tiểu đường tuýp 2 thì lại có nồng độ peptide C trong mẫu máu 2 cao hơn mẫu đầu tiên, vì tuyến tụy sản xuất nhiều insulin hơn bình thường khi bị kích thích bởi glucagon.

 

Ban Biên tập Y khoa Việt Nam

--------------------------------------------------

Nguồn: 

https://www.diabetes.co.uk/c-peptide-test.html

https://www.vinmec.com/vi/tin-tuc/thong-tin-suc-khoe/y-nghia-cua-xet-nghiem-peptide-c-theo-doi-benh-nhan-tieu-duong/

https://www.webmd.com/diabetes/what-is-c-peptide-test